„77” – wystawa ze zbiorów LCK upamiętniająca 77. rocznicę wyzwolenia obozu KL Auschwitz
Prezentacja dzieł artystycznych (malarstwo, rzeźba, grafika) pochodzących z tzw. „kolekcji oświęcimskiej”, będącej w posiadaniu Libiąskiego Centrum Kultury, swój debiut miała w ubiegłym roku. W Jaworznie wystawa pt. „77” – a dokładniej jej część – świadomie prezentowana jest dopiero teraz, gdyż właśnie w 2023 r. minęła 80. rocznica utworzenia w naszym mieście niemieckiego obozu Neu-Dachs, będącego filią KL Auschwitz. Prace będzie można oglądać w Muzeum Miasta Jaworzna do 14 listopada.
Kolekcja „oświęcimska” obejmuje prace pokoleń artystów, które nie doznały bezpośredniej traumy nazistowskich obozów koncentracyjnych i nie są zaliczane do sztuki obozowej Auschwitz. Zespół ten stanowią prace zagranicznych i polskich artystów przekazane w darach z różnych osobistych motywacji, chęci udokumentowania przeżyć swoich bliskich, przemyśleń związanych z własną wizytą w Auschwitz czy ogólnej humanistycznej potrzeby przeciwstawienia się złu. Znajdują się w niej prace z organizowanych przez Muzeum Auschwitz-Birkenau i Towarzystwo Ziemi Oświęcimskiej plenerów malarskich dla studentów uczelni artystycznych, którzy doskonaląc swój warsztat artystyczny stali się z czasem wybitnymi polskimi artystami malarzami, grafikami i rzeźbiarzami. Kolekcje uzupełniają prace będące darami oficjalnych delegacji państwowych odwiedzających teren dawnego obozu, a także indywidualne dary artystów uczestniczących w organizowanych dorocznie Marszach Żywych. Kolekcja obejmuje prace graficzne, rysunki, malarstwo, rzeźbę i rzemiosło artystyczne.
Prace wykonane są w różnych technikach artystycznych, dokumentując zmiany zachodzące w sztuce XX wieku, a przede wszystkimi w odbiorze i próbie artystycznego odniesienia się do jednej z największych tragedii, jakim było planowe ludobójstwo w niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych. Mimo wyraźnego tematycznego ukierunkowania, polityczno-społecznego kontekstu czasów, w których powstawały, ich walorem najważniejszym jest potrzeba upamiętnienia, przekazania wiedzy o zbrodni i budowania świadomości historycznej przyszłych pokoleń.
Kolekcja „oświęcimska” składa się w sumie z 280 prac powstałych w latach 1949 – 2006. Dzieła wykonane zostały przez artystów malarzy, grafików i rzeźbiarzy, a także studentów uczelni artystycznych, twórców ludowych i amatorów. Stanowią je w większości dary przekazywane Muzeum Auschwitz-Birkenau, a jedynie niewielką część stanowią dzieła pochodzące z zakupów lub wykonywane na zlecenie Muzeum. W 2012 roku Muzeum Auschwitz-Birkenau, określając na nowo swoją politykę kolekcjonerską, wydzieliło ze zbiorów prace powstałe w okresie powojennym, wykonane przez twórców niezwiązanych życiowym doświadczeniem z obozem koncentracyjnym w Auschwitz. Na mocy porozumienia zawartego z Muzeum Auschwitz-Birkenau w 2012 roku, prace te trafiły do Libiąskiego Centrum Kultury.
O wystawie „77”
Przystępując do prac nad wystawą postawiliśmy sobie pytanie, czy posiadane dzieła, wyraźnie związane z miejscem, jakim był niemiecki, nazistowski obóz śmierci Auschwitz-Birkenau, posłużyć mogą do zbudowania uniwersalnego przekazu o zbrodni przeciwko ludziom – zbrodniach ludobójstwa, także o tych które rozegrały się lub mają miejsce za naszego życia. Przeglądając kolekcję, która wiele lat spędziła w magazynie, jej bezpośredni ogląd był utrudniony, dokonaliśmy więc selekcji prac, przyjmując własny klucz podziału (doboru). Wybraliśmy 77 prac (upamiętniających 77. rocznicę wyzwolenia obozu) według hasłowego podziału: miejsce, ludzie, kobieta (macierzyństwo-dzieci), śmierć.
Miejsce – wśród prac zgromadzonych w kolekcji znaczna ich część przedstawia ikonografię KL Auschwitz z charakterystycznymi budowlami, drogami i pejzażami obozu. Wybraliśmy z nich te, które nie identyfikowały bezpośrednio tego miejsca. Przyjęliśmy bowiem założenie, że miejsce więzienia ludzi, ich kaźni i ludobójstwa jest tożsame poprzez elementy, które je identyfikują. Są to zawsze ogrodzenia i druty, wieże strażnicze, bloki śmierci, piwnice i doły śmierci. Zawsze takie same, bez względu na to, gdzie mamy do czynienia ze zbrodnią.
Ludzie – ukazani w grupie, towarzysze męczeństwa i śmierci przedstawiani są w wielu pracach, które świadczą o procederze zbrodni masowej i zrealizowanej na dużą, niewyobrażalną skalę. Wybraliśmy spośród prac te zestawienia scen, które ukazują wspólną niedolę ludzi więzionych i skazanych na śmierć.
Kobieta – (macierzyństwo, dzieci) – najbardziej poruszające przedstawienia obozowe w kolekcji, to przedstawienia kobiet i dzieci. Okropnością wojen i zbrodni wojennych jest zawsze to, że dotykają one najsłabszych i bezbronnych. Przedstawienia ciężarnych kobiet, matek z dziećmi na ręku czy zagubionych w przestrzeniach obozowych małych dzieci niosą bardzo głęboki ładunek emocjonalny i w sposób szczególny podkreślają tragizm miejsca.
Śmierć – to był najtrudniejszy ikonograficznie wątek, z którym przyszło się nam zmierzyć. Jej wyobrażenie trudne jest bowiem do przedstawienia. Na wystawę wybrane zostały zatem prace obrazujące zaledwie jej „ślady” w postaci przedstawień sposobów jej zadawania poprzez ukazanie jej bezimiennych ofiar.
Ten symboliczny dobór prac nie wyczerpuje wszystkich możliwych wątków oraz pól interpretacji kolekcji, z której zbudowano wystawę. Stanowiło to tylko uproszczenie tematu i techniczne ułatwienie wykorzystane przez kuratorów. Osąd wystawy pozostawiamy Państwu – Publiczności.
Wystawę będzie można oglądać w Muzeum Miasta Jaworzna do 14 listopada.
Serdecznie zapraszamy!
Obóz Neu-Dachs – krótka historia
Obóz Neu-Dachs utworzono 15 czerwca 1943 r. jako filię KL Auschwitz. Przyczyną jego utworzenia było zapewnienie taniej siły roboczej dla niemieckiej spółki EVO AG, która była właścicielem miejscowych kopalń i przyjęła na siebie zobowiązanie wybudowania nowej elektrociepłowni w Jaworznie i nazwie Wilhelm o mocy 300 MW, zwiększenia mocy elektrowni przy kopalni „Fryderyk August” do mocy 100 MW i przeprowadzenia jednoczesnych inwestycji w miejscowych kopalniach, zmierzających do zwiększenia wydobycia węgla. W tym celu, na 6ha terenu należących do kopalni „Dachs” (przed wojną „Jan Kanty”) spółka EVO wybudowała – rękami więźniów KL Auschwitz – obóz składający się z 14 baraków mieszkalnych i kilkunastu baraków gospodarczych (kuchnia, szpital, warsztaty etc.). Maksymalny stan zaludnienia obozu wynosił ponad 4,5 tys. więźniów, wyłącznie mężczyzn, 80% z nich stanowili Żydzi z różnych krajów Europy (w tym obywatele Polscy), a 20% Polacy. W obozie nie było komór gazowych, ani pieców krematoryjnych, jednak szacunkowa śmiertelność wśród więźniów wynosiła 60% – więcej niż co drugi więzień zmarł w obozie lub na skutek pobytu w nim. Więźniowie ginęli z wycieńczenia, zabici przez strażników, w wypadkach przy pracy. Dodatkowo każdego miesiąca do obozu macierzystego wywożono transporty ok. 200 „muzułmanów” (więźniów nie nadających się do dalszej pracy, którzy trafiali do komór gazowych KL Auschwitz i KL Birkenau. Więźniowie obozu zostali ewakuowani przez strażników SS 17 stycznia 1945 r. Zostali wyprowadzeni w „marsz śmierci” do KL Gross-Rosen pod Wrocławiem. 24 stycznia do obozu wkroczyły jednostki liniowe Armii Czerwonej, które oswobodziły grupę ponad 300 pozostałych tam więźniów. 1 lutego 1945 r. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w tym miejscu obóz pracy.
