Jaworzno 1901 – 2021 – 120 lat uzyskania praw miejskich
Informacje o planach nadania Jaworznu praw miejskich pojawiają się w źródłach już w pierwszej połowie XIX wieku, za czasów przynależności Jaworzna do Rzeczypospolitej Krakowskiej (Wolnego Miasta Krakowa z Okręgiem, 1815–1846). W 1842 roku w Wydziale Budownictwa Wolnego Miasta Krakowa opracowano plan „założenia miasta pod wsią Jaworzno”, który zakładał budowę nowej, miejskiej części Jaworzna po prawej stronie drogi do Krakowa, gdzie na obszarze 60 morgów miało zostać wydzielonych od 300 do 540 działek budowlanych. Z tego samego roku pochodzi informacja, że Jaworzno „[…] wieś wzmiankowana wkrótce do rzędu miast okręgowych będzie wyniesioną”. Sprawy nie udało się sfinalizować do końca istnienia Rzeczypospolitej Krakowskiej, której kres położył upadek powstania krakowskiego z 1846 roku. W okresie przynależności Jaworzna do Wielkiego Księstwa Krakowskiego (1846–1918), będącego częścią zaboru austriackiego, sprawy nie kontynuowano.
W okresie galicyjskim Jaworzno wciąż rozwijało się dynamicznie pod względem gospodarczym. Było najludniejszą gminą w powiecie, przewyższając zaludnienie stolicy powiatu – Chrzanowa:
Wieś Jaworzno jest największą gminą powiatu chrzanowskiego. Podług krajowej konskrypcji z roku 1890 zajmuje ona 63,1 km 2 i już w roku 1890 posiadała 6.637 ludności i liczyła 703 numerów domów, obecnie zaś [1901 rok – przyp. aut.] cyfra ludności dosięga 8.000, zaś liczba domów przenosi 800. Istniejące tam kopalnie węgla i siarki [sic! – przyp. aut.] mają wszelkie warunki dalszego rozwoju i zatrudniają już obecnie około 3.000 robotników. Siła podatkowa gminy jest dość znaczną […]. Jaworzno ma wszelkie cechy rozwijającej się gminy miejskiej.
Tym bardziej brak Jaworzna wśród miejscowości wymienionych w ustawie gminnej z 3 lipca 1896 roku musiał być sporym zaskoczeniem dla lokalnych władz i społeczeństwa. Nie znamy przyczyn takiego obrotu spraw, ponieważ w dotąd odnalezionych dokumentach brak informacji na ten temat. Przypuszczalnie władze lokalne nie dopatrzyły wszystkich formalności związanych z nadaniem praw miejskich. Mniej prawdopodobna jest pomyłka wynikająca z podobieństwa nazw miejscowości (Jaworzno, Jawor, Jaworów, Jaworzyna itp.).
Już 19 listopada 1896 roku – niespełna pół roku po ogłoszeniu ustawy – rada gminna podjęła uchwałę w sprawie wystąpienia o nadanie praw miejskich Jaworznu. Jednak dopiero uchwała rady gminy z kwietnia 1900 roku, poparta uchwałą rady powiatowej w Chrzanowie, trafiła pod obrady sejmu galicyjskiego. Wniosek motywowano następująco:
[…] Wobec widocznego rozwoju gminy Jaworzno, obowiązująca tam ustawa gminna dla wsi z roku 1866 nie odpowiada tamtejszym, zmienionym stosunkom miejscowym, a przeto pożądaniem jest przeniesienie miejscowości do kategorii gmin podlegających ustawie gminnej z 3 lipca 1896 roku, której ściślejsze przepisy niewątpliwie wyjdą gminie na korzyść.
Podczas obrad poseł Andrzej hr. Potocki z Krzeszowic wystąpił z wnioskiem o zastosowanie przyspieszonego trybu postępowania, obejmującego trzykrotne czytanie projektu ustawy i przeprowadzenie głosowania na jednym posiedzeniu 21 czerwca 1901 roku. Wniosek uzyskał akceptację większości posłów. Przegłosowana ustawa została przedłożona do podpisu cesarzowi Franciszkowi Józefowi I. 21 września 1901 roku ustawa została ogłoszona i weszła w życie, tym samym Jaworzno uzyskało prawa miejskie. Na czele zwierzchności gminnej stał naczelnik gminy. Jako pierwszy tę funkcję objął Franciszek Schattanek, pełniący dotychczas funkcję przełożonego gminy wiejskiej.
Wystawa
Prezentacja
Banknot jubileuszowy – 120 jaworów
Banknot zawiera elementy graficzne odnoszące się do bogatej historii Jaworzna.
Centralnie umieszczona postać drwala na awersie stanowi odwołanie do legendy o początkach osady, która korzeniami sięga średniowiecza. W tle widoczne są budynki górujące nad Śródmieściem i rynkiem z okresu nadania praw miejskich: kościół parafialny pw. św. Wojciecha i św. Katarzyny oraz wieża szybowa kopalni „Jacek Rudolf” („Kościuszko”). Pieczęć gminna z okresu II rzeczypospolitej zawiera uproszczone wyobrażenie ówczesnego herbu.
Na rewersie widoczny jest współczesny gmach Miejskiej Biblioteki Publicznej oraz blok energetyczny 910 MW, będący dopełnieniem synergicznego rozwoju górnictwa węgla kamiennego i energetyki, które stanowiły podwaliny rozwoju Jaworzna w ciągu minionych dwóch stuleci, aż po czasy obecne. Roślinny ornament zaczerpnięty z miejscowych haftowanych gorsetów przypomina o przynależności kulturowej Jaworzna i jaworznian do kręgu Krakowiaków Zachodnich.
Banknot można nabyć w budynku Muzeum Miasta Jaworzna, w swoim punkcie informacyjnym posiada go też Miejska Biblioteka Publiczna. Zamówienia można składać także drogą online, na adres e-mail: info@muzeum.jaw.pl.
