Historia Jaworzna w XIX wieku
Autor
Maria Leś-Runicka
Recenzenci
dr hab. Dariusz Nawrot
dr Sławomir Witkowski
Redakcja naukowa i korekta
Adrian Rams
Opracowanie graficzne
Sławomir Śląski
ISBN 978-83-65438-05-8
Wydawca
Muzeum Miasta Jaworzna
Dyrektor
Przemysław Dudzik
Druk
Drukarnia Archidiecezjalna w Katowicach
Cena: 25 zł
Wstęp
Głównym tematem opracowania są dzieje Jaworzna w epoce porozbiorowej, której początek stanowi data trzeciego rozbioru – rok 1795, zakończeniem jest wybuch I wojny światowej w 1914 roku. Zatem dokładny zakres chronologiczny pracy stanowią lata 1795-1914, zawierające się – jak określa to historiografia – w długim wieku XIX. Stąd wziął się skrótowy tytuł – Historia Jaworzna w XIX wieku. W tym czasie miały miejsce wydarzenia i procesy, które stanowiły podstawy dla ukształtowania miejskiej aglomeracji Jaworzna. Ze stosunkowo niewielkiej, wiejskiej parafii okresu staropolskiego wykształciły się dwa miasteczka – Jaworzno i Szczakowa, które były bazą do powstania dzisiejszego miasta Jaworzna. W książce przedstawione zostały najważniejsze procesy oraz wydarzenia historyczne, które zdecydowały o takim kierunku rozwoju gospodarczego i społecznego.
W rozdziale pierwszym omówiona została administracja i samorząd terytorialny, które powstawały w kolejnych epokach zależności politycznej. Był to kolejno okres – Galicji Zachodniej (1795-1809), Księstwa Warszawskiego (1809-1815), Rzeczpospolitej Krakowskiej (1815-1846) i Wielkiego Księstwa Krakowskiego (1846-1914). Kulminacyjnym momentem było uzyskanie statusu miejskiego przez Szczakową i Jaworzno.
Rozdział drugi poświęcony został reformie agrarnej przeprowadzonej w XIX wieku, która polegała na likwidacji systemu pańszczyźnianego na wsi. Reforma miała ogromne znaczenie dla rozwoju społecznego i gospodarczego, ponieważ uwalniała chłopów z feudalnej niewoli. Rozpoczęła się epoka państwa prawa, w którym wszyscy obywatele byli równi wobec prawa. To wyzwoliło siły społeczne i gospodarcze, które były podstawą ogromnego postępu cywilizacyjnego w XIX wieku.
Rozdział trzeci omawia zagadnienia gospodarcze. Od jaworznickiej ekonomii rolnej, która była głównym źródłem dochodów na początku XIX wieku, do powstania ośrodka przemysłowego, gdzie źródłem utrzymania dla większości ludności była praca najemna w przemyśle. Górnictwo węgla kamiennego oraz koleje żelazne zostały, prawie na okres 200 lat, specjalnością jaworznickiego regionu. Rozwój tych dziedzin gospodarki był główną przyczyną zmian demograficznych i społecznych.
Spis treści
I WSTĘP
II ADMINISTRACJA I SAMORZĄD TERYTORIALNY
Galicja Zachodnia (1795-1809)
Księstwo Warszawskie (1809-1815)
Rzeczpospolita Krakowska (1815-1846)
Wielkie Księstwo Krakowskie (1846-1914)
Kataster gruntowy
Pieczęcie wiejskie
Autonomia galicyjska
Prawa miejskie
Szczakowa
Jaworzno
III REFORMA AGRARNA
Usamowolnienie chłopów
Uwłaszczenie chłopów
IV ROZWÓJ GOSPODARCZY
Ekonomia Jaworzno
Księstwo Warszawskie
Klucz Jaworzno w latach 1809-1815
Rzeczpospolita Krakowska
Górnictwo węgla kamiennego
Jaworznickie Kopalnie i Huty Rządowe
Skarbowe Zakłady Górnicze w Jaworznie (1846-1871)
Jaworznickie Gwarectwo Węgla Kamiennego (1871-1918)
(Jaworznoer Steinkohlengewerkschaft)
Kopalnie w Dąbrowie Narodowej
Przedsiębiorstwo w Niedzieliskach
Kopalnia Sobieski
Koleje żelazne
Kolej Krakowsko-Górnośląska
Kolej Północna Cesarza Ferdynanda
Koleje górnicze
Kolejki wąskotorowe
Kolej lokalna Bolęcin – Chrzanów – Jaworzno
V WYPADKI POLITYCZNE I ŻYCIE SPOŁECZNE
Rewolucja krakowska 1846 roku
Powstanie chrzanowskie
Towarzystwo Gimnastyczne Sokół
Polska organizacja sokolska
Galicyjski związek sokolski
Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Jaworznie
Działalność statutowa
Organizacja wewnętrzna
Członkowie gniazda
Gniazdo w Szczakowej
Polowe drużyny sokołów
VI edukacja szkolna
Szkoła austriacka
Szkoła polska
VII PARAFIA św. WOJCIECHA
Kościoły filialne
Jeleń
Szczakowa
VIII SPOŁECZNOŚĆ ŻYDOWSKA
Pierwsi Żydzi w Jaworznie
W Dąbrowie Narodowej
W Szczakowej
W Jaworznie
Żydzi z Wiednia
IX ZAKOŃCZENIE
BIBLIOGRAFIA
Spis Ilustracji
Indeks Nazwisk
